/tmp/tukho.jpg
Nội dung bài viết
Giống như Tắt đèn, Bước đường cùng, Giông tố… thời Mặt trận dân chủ, Chí Phèo cũng là “bức tranh xã hội rộng lớn với những xung đột giai cấp quyết liệt”. Tác phẩm gây ấn tượng đậm nét về tính đầy đặn, đa dạng, nhiều màu sắc của một bức tranh về đời sống xã hội nông thôn. Chí Phèo thật sự là tổng hợp, kết tinh của ngòi bút Nam Cao – “nhà văn của nông dân” với nhân vật điển hình cho một bộ phận cố nông bị đẩy vào con đường lưu manh hóa – nhân vật Chí Phèo. Trong truyện ngắn, nhân vật Chí Phèo bị xã hội tàn phá về tâm hồn hủy diệt cả nhân tính rồi phủ nhận giá trị, tư cách làm người đặc biệt là sau khi ra tù đã để lại nhiều thấm thía.
* Tóm tắt truyện, hoàn cảnh của nhân vật
Truyện ngắn của Nam Cao không đi vào nạn sưu thuế, chiếm đoạt ruộng đất, nạn tô tức, quan tham lại, thiên tai địch họa… mà nhà văn đi vào một phương diện khác: cuộc đời con người bị hủy hoạt quyền làm người. Nỗi thống khổ ghê ghớm của Chí Phèo không phải ở chỗ tất cả những gì người nông dân cố cùng này có được là một con số không: không nhà không cửa, không cha không mẹ, không tấc đất cắm dùi, cả đời không hề biết đến một bàn tay chăm sóc của đàn bà nếu không gặp Thị Nở mà chính ở chỗ anh bị cả xã hội ruồng rẫy, chối bỏ, rạch nát cả bộ mặt người, cướp đi linh hồn con người để bị loại khỏi xã hội loài người, sống kiếp sống tối tăm của thú vật. Chí Phèo là một hiện tượng có tính quy luật, tính phổ biến, sản phẩm của tình trạng áp bức bóc lột tàn tệ ở làng quê Việt Nam. Đó là những người nông dân bị đè nén thái quá phải đứng dậy chống trả bằng con đường lưu manh. Bá Kiến đẩy anh canh điền hiền lành vào tù, nhà tù thực dân đã tiếp tay cho cường hào để giết chết phần người trong con người Chí, biến anh thành Chí Phèo, biến một người nông dân thành con quỷ dữ.
* Ngoại hình sau khi ra tù
+ “Trông tặc như thằng săng đá! Cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết!” ; “Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng phượng với một ông tướng cầm chùy, cả hai cánh tay cũng thế. Trông gớm chết!”
+Nhân tính: Chí thay đổi từ một người hiền như đất bỗng trở nên hung hãn, liều lĩnh, coi thường phép luật. Cả lời nói và hành động đều giống một tên đầu bò chính hiệu
+ Vừa ra tù hôm trước, hôm sau “xách một cái vỏ chai đến cổng nhà Bá Kiến, gọi tận tên tục ra mà chửi”
+ Thỉnh thoảng lại “ngật ngà ngật ngưỡng” tuyên bố đến nhà cụ Bá để “đòi nợ”
⇒ Rõ ràng, Chí Phèo từ khi đi tù về đã biến chất, hoàn toàn bại liệt về tinh thần, trở thành công cụ tiêu khiển của kẻ thù và sâu trong đáy khối óc dày đặc u tối vẫn âm ỉ mối thù giai cấp với với kẻ đã cướp đi của anh quyền làm người và phẩm giá con người
* Quãng đường lưu manh hóa
+ Chí Phèo từ việc hung hăng đến nhà Bá Kiến, tuyên bố “liều chết với bố con” lão thì chỉ cần mấy câu nói ngọt xớt, chuỗi cười và mấy hào chỉ đã trở thành tay sai của lão.
+ “Chí triền miên trong những cơn say, ăn trong lúc say, ngủ trong lúc say, thức dậy vẫn còn say. Và khi say, hắn làm bất cứ thứ gì mà người khác sai hắn làm. Chí đã phá nát bao nhiêu gia đình, bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy máu và nước mắt bao nhiêu người dân lương thiện” => Trở nên xa lạ với tất cả mọi người, ai cũng hoảng loạn, kinh hãi vì sự hoành hành của con quỷ dữ làng Vũ Đại
⇒ Ngòi bút hiện thực tỉnh táo của Nam Cao đã vạch ra rằng những người nông dân khốn khổ phải giành lấy sự tồn tại sinh vật bằng việc bán cả nhân phẩm, trở thành lực lượng phá hoại mù quáng, dễ dàng bị bọn thống trị thâm độc lợi dụng
* Qúa trình hồi sinh
+ Câu chuyện mối tình Chí Phèo – Thị Nở tạo ra sự hấp dẫn của chuyện tình bờ bụi của hạng nửa người nửa ngợm, ngưu tầm ngưu mã tầm mã nhưng chứa đựng một tư tưởng nhân đạo mới mẻ, độc đáo.
+ Trong một đêm say “rười rượi những trăng”, Chí Phèo thấy “bứt rứt”, “ngứa ngáy” đã xông tới người đàn bà khốn khổ “dại dột đã nằm ềnh ệch mà ngủ ngay gần nhà hắn”. Nếu như lúc đầu, Thị Nở khơi dậy bản năng của gã đàn ông thì sau đó sự chăm sóc giản dị, chân tình, mộc mạc đã làm thức dậy bản chất lương thiện của người lao động
+Tâm trạng hồi sinh
Chí Phèo tỉnh dậy muộn và lòng “bâng khuâng. Lần đầu tiên sau bao nhiêu năm Chí Phèo mới lại nghe tiếng chim hót vui vẻ, tiếng cười nói của những người đi chợ, tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đổ cá…”. Cuộc gặp gỡ với Thị Nở đã lóe sáng như một tia chớp trong cuộc đời tăm tối dằng dặc của Chí Phèo.
Chí nhận thức về đời mình: “ao ước một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải…” rồi nhận ra hiện thực đáng buồn “đói rét và ốm đau, và cô độc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau” => Lần đầu tiên Chí Phèo nhận ra sự hiện hữu của mình, đối mặt với chính mình, nhậ ra sự bế tắc của thân phận mình.
Bát cháo hành của Thị Nở với hương vị của tình yêu thương chân thành, của hạnh phúc giản dị mà có thật lần đầu tiên đến với Chí Phèo. Hắn xúc động đến mắt “như ươn ướt”, “ôi sao mà hắn hiền, ai bảo đó là cái thằng Chí Phèo vẫn đập đầu, rạch mặt mà đâm chém người?” => Chí Phèo trở lại với con người thật của mình, trở lại anh thanh niên hiền lành từng mơ ước cuộc sống chân phương, đơn sơ, bình dị, khiêm nhường trong lao động.
⇒ Tình người chân thành làm sống lại trong Chí Phèo bản chất đẹp đẽ của người nông dân bấy lâu bị che lấp, vùi dập nhưng không bao giờ vụt tắt. Tình yêu đã thức tỉnh và linh hồn anh trở về . Chí Phèo rưng rưng và bẽn lẽn trong sự phục sinh của linh hồn mình. Rõ ràng tình yêu của Thị Nở chẳng những đã thức tỉnh anh mà còn hé mở con đường trở lại làm người, trở lại cuộc đời với tất cả hồi hộp, hy vọng.
* Bi kịch bị cự tuyệt
+ Ước mơ giản dị đến tội nghiệp của Chí Phèo là được sống bình yên bên người đàn bà xấu “ma chê quỷ hờn” cũng bị cản trở bởi cô của Thị Nở. Cánh cửa trở về vừa mở ra thì vội đóng sầm lại. Sự xuất hiện của bà cô cũng chính là lễ giáo phong kiến đã đè nặng trong tâm tưởng con người.
+ Tình yêu chân chính làm nhân đạo hóa con người, nâng cao sự sống, bát cháo hánh đã đủ sức se duyên cho một tình đầy cảm động Thị Nở – Chí Phèo. Chính tình thương dù đơn giản đến có phần thô lỗ của người đàn bà xấu xí đã gọi dậy hồn người của con quỷ dữ, đưa Chí Phèo từ cõi địa ngục về với cuộc đời. Một tình yêu rất trần tục nhưng là tình yêu đích thực thật lành mạng, khỏe khoắn.
+ Khi hiểu ra xã hội không công nhận mình , Chí vật vã trong đau đớn, “hắn càng uống thì càng tỉnh ra. Có thể nói tuy say nhưng Chí có một điểm tỉnh: nỗi đau khôn cùng về thân phận và “hắn ôm mặt khóc rưng rức”, “lại uống…lại uống…uống đến say mềm người”. Hôm nay, Chí Phèo đau đớn vì tuyệt vọng càng thấm thía hơn tội ác của kẻ thù, đã đến gặp Bá Kiến “trợn mắt, chỉ tay vào mặt”, dõng dạc đòi quyền làm người, đòi lại bộ mặt người đã bị vàm nát của mình.
+Ngay sau khi kẻ thù phải đền tội là cái chết của Chí Phèo. Chí chọn cái chết khi nhận thức nhân phẩm đã trở về , không thể chấp nhận trở lại kiếp sống thú vật. Chí Phèo chết trên ngưỡng cửa trở về cuộc sống, chết trong tâm trạng bi kịch đau đớn. Trước kia, để bám lấy sự sống, Chí phải từ bỏ nhân phẩm của mình; giờ đây khi ý thức nhân phẩm trở về thì Chí phải đổi lại bằng cả mạng sống.
⇒ Ý thức nhân phẩm còn mạnh hơn cái chết. Chí Phèo như là một bi kịch của số phận, bi kịch của con người bị từ chối quyền làm người.
Chí Phèo đã chết quằn quại trên vũng máu trong niềm đau thương vô hạn vì khao khát lớn lao, thiêng liêng là được làm người không thể thực hiện. Lời nói cuối cùng của Chí Phèo đầy đanh thép, chất chứa những phẫn nộ và âm điệu bi thống đầy ám ảnh khiến người đọc sững sờ, day dứt không thôi… “Ai cho tao lương thiện?” Chính nó đã đặt ra câu hỏi day dứt, “một câu hỏi lớn không lời hồi đáp” rằng làm sao để con người được sống cuộc sống con người? Đó cũng là câu hỏi bứt thiết trong mọi sáng tác của Nam Cao trước Cách mạng khiến nhiều sáng tác của ông thuộc vào những trang hay nhất của nền văn xuôi Việt Nam.